TARİHE YÖN VEREN
 BÜYÜK TÜRK TARİHİ

İSLAMİ DÖNEM TÜRK DEVLETLERİ

Tarihte Türkler || Karahanlılar || Gazneliler || Büyük Selçuklu Devleti || Harzemşahlar || Eyyubiler || Memlükler || Cengiz İmparatorluğu || Timur İmparatorluğu || Timur’dan Sonra Türk Dünyası

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİNİN DAĞILIŞI
Dandanakan Savaşı ve Selçuklu Devleti'nin Kuruluşu | Büyük Selçuklu Devleti'nin Dağılışı
Büyük Selçuklulara Bağlı Devletler

Melikşah döneminde Selçuklu Devleti  en parlak yıllarını yaşamıştır. Ancak Melikşah'ın  ölümünden sonra gelişen bazı  olaylar devletin gücünü kırar. Büyük Selçukluların dağılışını hızlandıran gelişmeleri şöyle sıralayabiliriz :

Haçlı Seferleri:Türklerin Anadolu'yu fethi ve Bizans'ı tehdit etmesi, Kudüs'ün Müslümanların eline geçmesi gibi sebepler,  Hristiyan dünyasını ortak hareket  etmeye yöneltmişti. Melikşah'ın ölümüyle başlayan taht mücadelelerini fırsat bilen Hristiyanlar, haçlı seferlerini başlattılar (1096).  Suriye ve Filistin'in büyük bölümü Haçlıların eline geçti.Bâtınîlik  Hareketleri: Mısır'daki  Şiî Fatımîler, Selçuklu  Devleti'ni zayıflatmak ve kendi propagandalarını yapmak için adamlar yetiştiriyordu. Bu kişiler  İslâmiyet'le tamamen ters düşen inanışlar taşıdıklarından Bâtınî adıyla anılmışlardır. Bunlardan biri de Hasan Sabbâh'dır. Cahil kitleler arasında  taraftarını  artıran bu kişi Hazar'ın güneyinde yer alan Alamut kalesini ele geçirmiş  ve burayı üs olarak kullanmıştır (1090). Haşhaş gibi uyuşturucularla kendine bağladığı fedaîler vasıtasıyla, devletin ileri gelenlerine suikastlar tertip etmişlerdir. Nitekim Melikşah'ın ünlü veziri Nizamülmülk de bu fedaîler tarafından öldürülmüştür.
Melikşah bu  kötülük yuvasını yıkmak için Türkmen reisi Kızıl Sarıg'ı Alamut'a yollamış, fakat sultanın ölümü üzerine  kuşatma kaldırılmıştır. Batınîlik hareketi XIII. yüzyıl ortalarına kadar faaliyetine devam etmiştir.

 İç Mücadeleler: Selçuklu Devleti'nin dağılmasında esas rol oynayan, kendi aralarındaki mücadeleler  olmuştur. Taht kavgaları, bağlı beyliklerin bağımsızlığını ilân ederek birbirleriyle mücadele etmeleri ve isyanlar ülkenin düzenini bozmuştur .
 Melikşah'ın ölümü üzerine Selçuklu  tahtına oğlu Berkyaruk geçmişti (1092). Fakat Suriye Selçuklu Meliki Tutuş yeğeninin hükümdarlığını kabul etmeyerek, taht üzerinde hak iddia etti. Tutuş,  Berkyaruk ile yaptığı savaşı kaybetti ve öldü  (1095). Bu zafere rağmen Bâtınî ve Haçlı hareketleri karşısında başarılı olamayan Berkyaruk, henüz 25 yaşında iken öldü (1104). 
Berkyaruk'tan sonra Selçuklu tahtına kardeşi  Mehmet Tapar geçti (1104-1118) . Haçlılar ve Gürcülere karşı bazı başarılar kazanıldıysa da  iç mücadeleler  birliğin sağlanmasını engelliyordu.

Mehmet Tapar'ın ölümünden sonra tahta oğlu Mahmut geçmişti. Melikşah'ın  diğer oğlu  Horasan Meliki Sencer kendini sultan ilân etti ve Mahmut'u himayesine aldı (1119). Böylece Sencer  büyük sultan olurken, Mahmut Irak Selçuklu Sultanı olarak kalıyordu. Selçuklu başkentini Merv'e taşıyan Sultan Sencer, Büyük Selçuklu Devleti'nin  son büyük hükümdarıdır.  Onun zamanında devlet tekrar eski gücünü toparlamaya başlamıştır. Bu sebeple Sultan Sencer zamanı için ikinci 
imparatorluk devri adı verilir.
Sultan Sencer henüz Horasan meliki iken Gaznelileri ve Karahanlıları, 1121'de ise Afganistan'daki Gurlu Devleti'ni kendine bağlamıştır. Ayrıca Selçuklu ülkesinin tamamında  hâkimiyet kurarak birliği sağlamıştı. Fakat 1141 yılında doğudan gelen Kara-Hıtaylar 'a karşı yaptığı Katavan Savaşı'nda yenilince itibarını kaybetti. Maverâünnehir Kara-Hıtayların eline geçti . Ülkede tekrar otorite boşluğu doğdu. Nitekim İran asıllı memurların fazla vergi istemesi üzerine, devletin asıl unsuru olan Oğuzlar (Türkmenler ) isyan ettiler, daha fazla toprak istediler. Sultan Sencer soydaşı olduğu Oğuzlara  esir düştü (1153). Oğuzlar Horasan bölgesini ellerine geçirdiler. Sultan Sencer serbest bırakıldı. Fakat  bir müddet sonra öldü.  Sencer'in ölümüyle Büyük Selçuklu Devleti fiilen son bulmuştur (1157).Büyük Selçuklu Devleti, Karahanlılar ve Gazneliler ile başlayan Türk-İslâm devlet geleneğini sağlam  temellere oturtan ilk büyük cihan devletidir.  Daha sonra kurulan Türk devletlerine her açıdan  örnek olmuşlardır .

<<< geri

ileri >>>