TÜRK DÜNYASI

Türk Dünyasının ölüm üçgeni || Azerbaycan || Kazakistan || Kırgızistan || Kıbrıs || Türkmenistan || Özbekistan || Tacikistan || Tataristan || Çuvaşistan || Başkırdistan || Yakutistan || Hakas Cumhuriyeti || Gagavuz (Gökoğuz) || Altay Cumhuriyeti || Çeçenistan || Dağıstanlılar || Irak Türkmenleri

ÇEÇENİSTAN

Çeçenistan Cumhuriyeti   

Yüzölçümü : 19.200 Km2
       Nüfusu : 1.350.000
       Başkenti : Grozni

Tarih
Ermeni, Gürcü ve Yunan-Roma kaynaklarında Nahçiy genel adıyla Gargar, Durdzuk, Kist gibi isimlerle M.Ö. IV-III yüzyıllardan itibaren geçmeye başlayan Çeçenler. M.Ö. I. Yüzyılda Alan kavim birliğine katıldılar M.S. IV.yüzyılda Doğu Kafkasya'ya yayıldılar. Ne var ki, Müslüman Araplarla Hazar Hanlığı arasında süren savaşlarda Ermenilerin Azerbeycan ve Ermeniyye Valisi Mervan b. Muhammed (daha sonra II. Merven adıyla halife oldu), Çeçenistan ve Dağıstan topraklarına başarılı seferler yaptı (737). Buna rağman VI-II-IX. yüzyıllarda Çeçenistan ile birlikte Kuzey Kafkasya, Hazarların hakimiyetinde kaldı. Malazgirt Zaferi (1071) den sonraki yıllarda ise bu bölge, Selçukluların eline geçti.

  1222'de Moğol hükümdarı Cengiz Han'ın seçkin komutanlarından Cebe Noyan ile Subitay Noyan bir Moğol ordusuyla Kuzey Kafkasya'yı (dolayısıyla Çeçenisten'ı da) işgal ettiler. 1238-1239 yılları arasında Moğollar, Çeçenlerle Aslar(Alanlar) üzerine akınlar yaptılar. Böylece, bütün Kafkasya, Moğolları hakimiyetine geçti.14 Nisan 1395'te ise Timur, muazzam bir ordu ile Terek nehri boylarına geldi ve burada Altın Orda han Toktamış ile yaptığı muharebeyi kazandı. Sonunda, 1396 yılı başında, Kuzey Kafkasya'yı adım adım kale ve şehirleri yağma ederek ele geçirdi.

        XVI.yüzyılın ikinci yarısının başlarında Ruslar, Kazan ve Astrahan'ı ele geçirdikten sonra Kuzey Kafkasya'ya doğru yayılmaya başladılar. Fakat bu Rus yayılmasında, Rus Çarı III. İvan (1462-1505)'ın öfkesinde kaçarak Terek nehri boylarına gelen Riazan Kazaklarının büyük rolü vardı. Bu Kazaklar, daha iç bölgelere giderek Çeçenlerin yaşadıkları Argun ve Sunca ırmaklarının birleştiği Grozni yakınlarında bir yere yerleştiler. Bunun sonucunda 1557'de Çeçen beylerinde bir grup, Moskova'ya giderek Çar IV. İvan'ın himayesini istedi. Fakat bu talep, Osmanlılardan çekinildiğinden dolayı Ruslar tarafından reddedildi. Buna rağmen, artan himaye ricaları üzerine Rus birlikleri Terek nehrine kadar ilerleyerek Kabarday bölgesinde karakol-kaleler inşa etmeye başladılar.

   Ünlü Rus Çarı I. Petro (1689-1725), 1722'de Kafkaslara bir sefer düzenleyerek Hazar denizi kıyılarındaki Derbend ve Bakü'yü işgal etti. Bu seferden dönerken de Sulak nehrini ağzında Kutsal Haç Kalesi (Holy Cross Fort)ni kurdu. Bu sırada bir Rus süvari birliği aktaş ırmağı yakınlarında Endree köyünde Çeçenlerin saldırısına uğradı. Bunun üzerine Çar I. Petro, Çeçenleri cezalandırmak için onlara karşı Kalmukları gönderdi. Kendisi de 12 Ağustos 1722'de Şemhal'ın başkenti Tarku'ya girdi. Ancak, geçen zaman içinde kendi yurtlarında Rus nüfuzundan memnun olmayan Çeçenler, 7 Temmuz 1732'de Yarbay Kah komutasındaki Rus birliklerini mağlup ettiler. Bu tarihten itibaren Rus kaynaklarında Nahçiy halkının adı Çeçen, ülkelerinin adı da Çeçenya(Osmanlı literatüründeki adıyla Çeçenistan ) oldu.

  1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı'nın çıkmasından yararlanan Çeçenler, Kızlar Kalesi'ni ele geçirmelerine rağmen Ruslara karşı esas mücadelelerine 1785-1791 yılları arasında aslen bir Çeçen olan Şeyh Mansur (Uşurma) önderliğinde başladılar. Şeyh Mansur, bütün Kafkas kabilelerini cihada çağırmak suretiyle birleştirmeye çalıştı ve Rusları, Terek nehrinin ötesine sürerek bunu başardı. Tabiatıyla, Şeyh Mansur'un bu başarılı mücadelesinde Çeçenistan merkezi bir yer işgal ederken, Çeçenler de en büyük gücü oluşturmuştu.

Coğrafi ve Demografik Durum
 Bugünkü Çeçenistan, 19.300 kilometre kare yüzölçümü, 1.450.00 nüfusu (1 Kasım 1991) olan bir ülke olup, kuzey ve doğuda Dağıstan, batıda İnguş Cumhuriyeti ve Kuzey Osetya, güneyinde ise Azerbaycan ile çevrilidir. Oysa, tarihi olarak Çeçenistan adı, Ruslar tarafında Kuzey Kafkasya'da doğuda Sulak nehri, batıda Yukarı Sunca (Sunja) ve kuzeyde Aşağı Sunca ile Terek nehri arasında kalan alana verilirken, ülkenin güney sınırları Dağıstanlı Andiler ve Avarlar ile Tuşenlerin ve Kevsuların yaşadığı bölgelere kadar uzanmaktaydı. Yine Rus kaynaklarına göre, dağlık ve ormanlık bir bölgeden olan Çeçenistan'ın doğusu Büyük Çeçenistan ve batısı ise Aşağı Çeçenistan adını alırken her iki bölgeyi Argun nehri birbirinden ayırmaktadır.

Bununla beraber, Osmanlı devlet adamı, hukukçusu ve tarihçisi olan Ahmed Cevdet Paşa Kuzey Kafkasya'nın doğusunda kalan bölgenin Dağıstan olup Dak kavminden bazı kabileler yaşadığından dolayı bu adı aldığını yazmaktadır. Cevdet Paşa'nın tasnifine göre, adı zikredilmemekle beraber, Çeçenlerin Dağıstan'ın orta ve kuzey bölgelerinde yaşadıkları anlaşılmaktadır. Orta ve Doğu Kafkas kavimlerinden Çeçenler kendilerini Nahçi veya Veynak/Vuynak (halkımız anlamında) olarak adlandırırken komşuları Osetler "Çançan" ve "Makalun", Kabartaylar "Şanşan", Kumuklar "Miniçi", Avarlar "Çeçen", Tatarlar "Masaget" derlerdi. Ayrıca, Çeçen adının ilk önce Javçen iken daha sonra Jou; Juan ve Cucen şekillerinde söylenerek Çeçen haline geldiğini ifade etmektedir.

 Birinci Dünya Savaşı (1914-1918) öncesinde Çeçenlerin çoğunluğu Çarlık Rusya'nın Kuzey Kafkasya Genel Valiliği'ne bağlı Tersky Vilayeti sınırları içinde yaşarken Sovyet Devrimi'nden sonra 1926'da yapılan nüfus sayımında, Çeçen Muhtar Oblastı (Eyaleti)'nda Çeçenlerin nüfusu 244.000 idi ve bu sayı, eyaletin genel nüfusunun % 34.3'ünü meydana getirmekteydi. Ne var ki, 1959 sayımında Çeçen-İnguş Muhtar Cumhuriyetinde yaşayan Çeçenlerin nüfusu 244.000 olarak kalmıştı. Bunun sebebi, Çeçenlerin Orta Asya'ya (Kazakistan'a) sürülmesiydi ve henüz sürgüne gidenler de dönmemişti.Bundan tam 20 yıl sonra (1979) yapılan nüfus sayımında Çeçen-İnguş Özerk Cumhuriyetinde yaşayan Çeçenlerin nüfusu 611.405 idi.

<<< geri

ileri >>>