TÜRK DÜNYASI

Türk Dünyasının ölüm üçgeni || Azerbaycan || Kazakistan || Kırgızistan || Kıbrıs || Türkmenistan || Özbekistan || Tacikistan || Tataristan || Çuvaşistan || Başkırdistan || Yakutistan || Hakas Cumhuriyeti || Gagavuz (Gökoğuz) || Altay Cumhuriyeti || Çeçenistan || Dağıstanlılar || Irak Türkmenleri

KAZAKİSTAN

Kısa Tarihçesi || Coğrafi Konumu

Kısa Tarihçesi:
Kazaklar tahminen XV. Yy'da geniş bozkırlarda göç eden Türk kavimlerinin bakiyelerinin bir araya gelmesi, Sibir kavimleri ile Moğolların da bir kısmını içine alarak meydana getirdiği bir Türk kavmidir. Kazak adı "hür, serbest, bekâr, merd, yiğit ve cesur" mânâsına gelir.

Kazak sözcüğüne XI. yy'dan sonraki Türkçe tarih kayıtlarında rastlanılmaktadır. Kazaklardan söz eden ilk metin ise 1534 tarihinde Rusça olarak yazılmıştır. Görünüş olarak Moğol coğrafi ırkının özelliklerini taşıyan Kazaklar "Altın Ordu"  devletinin egemenliği altında yaşayan Kıpçak oymaklarından meydana gelmişlerdir.

Tarih sahnesine 15. yy'da giren Kazaklar, 15-16. yy'larda komşu  devletlerin iç ve dış sorunlarından yararlanarak Hazar Denizi'nin doğusu ile Aral Gölünün kuzeyinde kalan topraklardan, İrtiş İrmağının yukarı kesimlerine ve Altay Dağlarının batısına kadar uzanan bölgede Kazak Hanlığı olarak bilinen büyük bir imparatorluk kurdular. İki bin atlıdan oluşan savaş güçleriyle  Burunduk Han ve onu takip eden Kasım Han döneminde, 30 yıl gibi kısa bir zamanda bütün step bölgesine egemen  olan Kazaklar bütün komşularının çekindiği bir güç haline geldi.

Türkler, M.Ö. 1. yy. Sonlarından beri bu günkü Kazakistan topraklarında yaşamaktadır. 6.-8. yy'larda Türk Hanlığı'nın, 10-12. yy'larda Karahanlılar'ın, 13.yy'lın sonlarından itibaren de Altın Ordu'nun bir parçası olarak yarı bağımsız bir yönetimle Türkler'in hakimiyetinde kalan Kazakistan. 16.yy'da Burunduk Han ve Kasım Han'ın idaresine girmiştir. Göçebe bir imparatorluk olan Kazak Hanlığı, Kasım Han'ın ölmesinden sonra yerine geçen Mamaş ve onu takip eden Tagir ve Buydaş Han döneminde zayıflamaya başladı. 17.yy'dan sonra iç karışıklığa düştüler. Kalmuklular bu devirde Kazakistan'a saldırdı ve Kazak -  Kalmuk mücadelesi yüzyıllarca sürdü. Kazaklar 18. yy'da, Ulu Cüz, Orta Cüz, Kişi Cüz olmak üzere ikiye ayrıldı. Ordaların kurulmasından sonra "Sultan" ismi verilen oymak başları ve oymakları oluşturan  boyları yöneten "Bey" ve "Batır"lar, başına buyruk güçler haline geldi.

Han'ın komuta ettiği 200 bin atlıdan oluşan ordu, Sultanların, Beylerin ve Batırların gönderdiği kuvvetlerden oluşuyordu. Sultanlar, Beyler ve Batırlar  arasındaki çekişmeler Hanlık ordusunun varlığını sarsmaya başlayınca, 1538 yılında Han olan, Kasım Hanoğullarından,  Hak Nazar Han tarafından, büyük güçlüklerle de olsa  üç ordu yeniden birleştirildi.

Kazaklar bundan sonra tekrar güçlenen orduları sayesinde Maveraünnehir bölgesine sürekli akınlar düzenlemeye başladılar. Bu akınlar 1586-98 yıllarında Kazak Hanı olan Tevkel Han zamanına kadar sürdü. Bu arada Kazaklar Semerkant'ı bir süre işgal etti.

17. yy. Ortalarına doğru Kazaklar iç çekişmeler nedeniyle toprak kaybetmeye başladılar. 1680 yılında Han olan Tevkel Han büyük çaba harcayarak Kazak  oymaklarını tek bir federasyon çatısı altında birleştirmeyi başardı  ise  de Tevkel Han'dan sonra, komşu oyrat hükümdarının kuvvetleri tarafından yapılan yağma akınları, Kazakların etkin bir direniş gösteremememleri nedeniyle büyük can ve mal kaybına sebep oldu. Oyrat  akınlarının verdiği yılgınlıkla Kazaklar arasında Ruslardan yardım isteme eğilimi baş gösterdi. Bu eğilim gittikçe güçlendi. 1731'de Rusların korumasını kabul eden Küçük Orda'yı, 1740 ta Orta Orda, 1742'de  Büyük Orda takip etti. Ama Ruslarla yapılan bu anlaşmalar Oyrta akınlarını durdurmaya yetmedi. 1757 yılına kadar süren  Oyrat akınları Kazak Devletinin kurulmasını engellerken, Kazak kültürünün gelişmesini de olumsuz yönde etkiledi.

Kazaklar, Oyrat Devletinin Çin'deki Mançu Hükümdarları tarafından yıkılmasıyla bir beladan kurtulduk derken, bu sefer, kendilerini Oyrat topraklarının mirasçısı olarak gören Mançuların tehditleri ile karşı karşıya buldular. 1771'de Mançular, Büyük Orda'nın egemenliklerini kabul etmesini istedilersede sınırlarına çok uzak olan ve batıda kalan Kazak topraklarına etkin saldırılarda bulunamadılar.

Kazaklar, 1757 yılına kadar süren Oyrat akınları nedeniyle kuzeyden gelen Rus saldırılarına karşı da yeterli askeri güç oluşturamadılar ve bu nedenle Rusların Kazak topraklarındaki yayılışlarını önleyemediler.

Kazak topraklarındaki Rus yayılması, 18. yy. başlarında İrtiş İrmağı boyunca işgalden önce her ülkede yaptıkları gibi , bir dizi Rus kalesinin inşaa edilmesinin ardından, Ural  İrmağından, İrtiş ırmağına kadar uzanan askeri yönden güçlendirilmiş bir hattın kurulmasıyla başladı.

Kazaklar üzerindeki baskılarını giderek arttıran Ruslar, 1822'de Orta Orda, 1824'de Küçük Orda ve 1848'de de Büyük Orda Hanlarını, sonuçsuz kalan bir dizi ayaklanmanın ardından tahtlarından indirerek, Kazak topraklarını bütünüyle egemenlikleri altına aldılar. Ruslar 1853'te bugünkü ismi "Kızıl Ordu" olan Ak-Mescit'i, 1854'te de bugünkü adı Alma-Ata olan Verni'yi alarak buralarda büyük kaleler kurdular.

İşgali tamamlayan Ruslar, Kazak topraklarını Uralsk, Turgay, Akmolinsk ve Semipalatinsk adı altında  4 eyalete böldüler ve buradaki Rus nüfusunun  oranını yükseltmek için 19. yy'ın sonlarından başlayarak  Kazakistan'ın kuzeyinde çok sayıda Rus köyü kurdular.

1893'ten 1952'ye kadar Kazakistan'a Rus göçmeni yerleştirilmiştir. 1921 yılında bozkırlarda ortaya çıkan açlık ve daha sonra göçebe Kazakların  yerleşik hayata geçirildiği 1926-1939 yıllarında 1 milyon Kazak Türkü öldü. Bu sebeplerle Türkistan'da en fazla Rus, Kazakistan'da bulunmaktadır.

20 yy. başlarında Kazaklar arasında Milliyetçi hareketlerin kıpırtıları başladı. 1910 yılında çıkan ilk Kazak gazetesi olan "Aykan"nı 1913'te yayınlanmaya başlayan "Kazak" gazetesi izledi. Çarlık hükümetinin 1916 yılında, 19-43  yaşları arasında eli silah tutan bütün erkekleri yedek olarak askere alma kararına karşı çıkan Kazaklar Abdulgaffar ve Amangeldi İmanov önderliğinde ayaklandılar. Ayaklanma Rus birliklerince kanlı bir şekilde bastırıldı.

1917  Ekim devrinden sonra Alihan Bukeyhanov önderliğinde Kazak milliyetçileri, Sovyet hükümetinden tam özerklik talebinde bulundu. Aynı yıl içinde milliyetçi bir  Kazak hükümeti kuruldu.

<<< geri

ileri >>>